Het Angelusklokje

Veel katholieke klokken kennen een angelusklokje. Vaak zijn het kleinere klokjes die in de dakruiter zijn opgehangen. Maar wat zijn die angelusklokjes nou?

Het angelus

Eerst maar om te komen op het angelus zelf. Dit gebed komt uit de Rooms-Katholieke ritus en is sinds 1571 in haar huidige vorm. Angelus is het Latijnse woord voor Engel - en is eigenlijk een afkorting van Angelus Domini nuntiavit Mariæ - De Engel des Heren heeft Maria geboodschapt. 
Dit gebed wordt driemaal daags gebeden - één keer 's ochtends om zes uur, één keer 's middags om twaalf uur en één keer 's avonds om zes uur.  Het bestaat uit de volgende woorden:

Angelus Domini nuntiavit Mariae Et concepit de Spiritu Sancto.

Ave Maria, Gratia plena,Dominus tecum. Benedicta tu in mulieribus et benedictus Fructus ventris tui, Iesus. Sancta Maria, Mater Dei, Ora pro nobis peccatoribus Nunc et in hora mortis nostrae. Amen. Ecce, Ancilla Domini.Fiat mihi secundum verbum Tuum.

Ave Maria, Gratia plena, Dominus tecum. Benedicta tu in mulieribuset benedictus Fructus ventris tui, Iesus.Sancta Maria, Mater Dei, Ora pro nobis peccatoribus. Nunc et in hora mortis nostrae. Amen.
Et Verbum caro factum est. Et habitavit in nobis.

Ave Maria, Gratia plena, Dominus tecum. Benedicta tu in mulieribus et benedictus Fructus ventris tui, Iesus.Sancta Maria, Mater Dei, Ora pro nobis peccatoribus. Nunc et in hora mortis nostrae. Amen.

Ora pro nobis, Sancta Dei Genetrix,ut digni efficiamur promissionibus Christi.Oremus. Gratiam Tuam, quaesumus, Domine, mentibus nostris infunde,ut, qui angelo nuntiante, Christi, Filii Tui, incarnationem cognovimus,per passionem eius et crucem ad resurrectionis gloriam perducamur.Per eundem Christum, Dominum nostrum.
Amen.

Angelus Domini nuntiavit Mariæ - zo staat het op het angelusklokje van Made.

Dagritme

Hierbij heeft het angelusklokje een leidende functie. Vaak werkt het zo - een grotere klok doet de uurslag om het uur wanneer het angelus wordt gebeden.
Vervolgens slaat een kleinere klok 3x3 (dit kan het angelusklokje zijn, maar dat hoeft niet). Bij de eerste slagen begint men met "Angelus Domini..." en het eerste Ave Maria. De tweede slagen kondigen het tweede Ave Maria aan. Bij het derde gebed wordt de laatste Ave Maria gebeden.
Vaak luidt er dan nog het angelusklokje achteraf. Tijdens de luiding wordt het afsluitende gebed gebeden.
Bij de protestantse kerken wordt nog soms om 12 uur geluid. Hier bidt men dan het Onze Vader. 

Het angelusklokje heeft eigenlijk een dubbele functie - behalve dat zij het gebed aankondigt, geeft ze ook het ritme van de dag aan. Wanneer er gegeten wordt. In sommige streken spreekt men nog over de papklok. Echter, in andere streken heeft de papklok een zelfstandige functie en is los van het angelus.
De papklok luidt meestal 's avonds voor het slapen gaan - wordt echter alleen in protestantse kerken geluid, eerder als alternatief op het katholieke angelus.[1]

Gebruik

Aangezien een aantal eeuwen de rooms-katholieke ritus in het openbaar niet mocht uitgevoerd worden, was het zo goed als verboden 'katholieke' klokken te luiden. Officieel, sinds 1795, mochten katholieken hun geloof weer openbaar uitoefenen. Van lieverlee werden er kerken gebouwd, nog tot in de 30'er jaren van de 20e eeuw in een hoog tempo. Veel neogotische kerken werden gebouwd, waarvan men begon rond 1830 met deze stijl te gebruiken.  Hoge torens en schepen flankeerden het beeld van de dorpen tijdens het Rijke Roomsche Leven. Vaak werden de kerken boven de viering ook nog van een dakruiter voorzien. Met daarin een klein klokje - het angelusklokje. In deze periode kwam de traditie van het angelus weer in Nederland op.  De meeste geluien die in deze tijd werden gegoten bestonden uit drie of vier klokken, waarvan één het angelusklokje. Het angelusklokje is echter wat vervreemd na de secularisatie. Veel mensen hadden geen belang en geen behoefte aan het gebruik van het angelusklokje; vaak werd de klok 's ochtends uitgezet. In sommige kerken luidt men de angelusklok niet meer voor het angelus maar bij andere gelegenheden zoals bij de consecratie of als klok voor werkdagsmissen, in andere kerken gebruikt men het klokje helemaal niet meer.
De laatste twintig jaar is er toch weer bemoeienis van de bevolking: de traditie moet (weer) in stand gehouden worden. 

Het angelus in Tilburg

In sommige kerken wordt nog steeds het angelusklokje geluid, of bij het ontbreken ervan met een andere klok het angelus geluid. De enige kerken met een écht angelusklokje vindt men nog in de Heuvelse kerk en in de Broekhovense Kerk. Overige kerken in Tilburg die tijdens het angelusgebed luiden zijn onder andere in het Heike.





[1] De papklok luidt onder andere nog in Nijkerk, Huizen, Culemborg, Zelhem, Putten en Ede.

De klokken van de Broekhovense kerk

Een korte geschiedenis

Op de Broekhovenseweg, een drukke straat ten zuiden van het Tilburgse centrum staat een kerk, die gewijd is aan Onze Lieve Vrouw Moeder van Goeden Raad.
Vóór de oorlog hing er een luidklokje in de dakruiter op de koepel van de kerk. Dit klokje is bij de inventarisatie in 1943 als volgt omschreven:
Registratienummer: 6/B/223, diameter 56 cm, gewicht 155 kg. 

Onbekend is of het klokje verloren is gegaan. Vandaag de dag hangt een klok van hetzelfde gewicht in dit torentje - dat is de huidige angelusklok.
De grote toren zelf heeft in die periode geen klokken gehad (tot zover bekend).

In 1954 is men weer begonnen met de aanschaf van nieuwe klokken. Begonnen werd met één klok, die onder andere door kaartverkoop werd gefinancierd.  Dit gebeurde naar aanleiding van het zilveren priesterjubileum van  mgr. Wilhelmus Mutsaerts, die ook zijn 'eigen' klok inwijdde. Op deze klok staat dan ook het mooie opschrift:

               SCHAPEN SCHONKEN MIJ BIJ 'T ZILV'REN FEEST 

               DE HERDER TER ERE MAAR GODE HET MEEST 

               DE NAAM WILHELMUS WERD MIJ GEGEVEN 

               IK ROEP BROEKHOVEN TOT GEEST'LIJK LEVEN

Drie jaar later was er weer genoeg geld voor een nieuwe klok. Ook deze zou onder andere door kaartverkoop gefinancierd worden zijn - op de klok staat namelijk: 

              MET KAARTSPEL KWAM IK TOT HET LEVEN 
              PETRUS' NAAM WERD MIJ GEGEVEN 
              PASTOOR VAN OORSCHOT HEM TER EERE 
              ONZE HERDER VAN WELEER
              TILBURG, BROEKHOVEN, 1. JULI 1958

Duidelijk valt op te maken dat Petrus van Oorschot (1888-1952) werd opgedragen. Onbekend is waarom voor de naam Petrus is gekozen. 

Één klok miste. En dat was de klok die het motief "Te Deum Laudamus" completeerde. Want, zo gaat het verhaal, elke kerk probeerde een gelui met dit motief aan te schaffen, omdat men hiermee kon laten zien dat de kerken rijk waren. 

Deze klok werd Henricus toegewijd, 50 jaar na de inwijding van de kerk zelf. Ook deze klok heeft een opschrift wat aansluit op de wijding:

                1913-1963 
                IK JUBEL HOOG VANUIT DE TOREN 
               OM HET GOUDEN PAROCHIEFEEST
               HENRICUS NAAM IS MIJ VERKOREN 
               PASTOOR MERTENS HULDIG IK MEEST 

Alle drie de klokken luiden nog steeds voor de missen (zondag om 10:15).

Doordat de toren niet al te grote galmgaten heeft, de klokken in een grote ruimte van beton staan klinken de klokken erg goed. De akoestiek is enorm. Ook de hoge kwaliteit van de klokken geeft het totaalbeeld een erg aangename indruk. 
Persoonlijk gezien - het mooiste gelui in Tilburg, wat gegoten is door Petit & Fritsen.


Hieronder vindt u een filmpje van de klokken, waarbij eerst alle klokken apart worden geluid, en later alle drie tegelijk.